قطارهای سلطنتی تهران؛ روایتگر تاریخ ریلی ایران بر روی ریل‌های باشکوه

 قطارهای سلطنتی ایران، نمادی برجسته از تاریخ ریلی ایران هستند که امروز آرام و خاموش، به‌عنوان بخشی از موزه راه‌آهن ایران، بر روی ریل‌های تاریخی راه‌آهن قرار دارند. این قطارها باشکوه خاص خود، گویی صدای بلند و رسای تاریخ پر فراز و نشیب راه‌آهن ایران هستند، و دوران طلایی صنعت حمل‌ونقل ریلی کشور را به یاد می‌آورند. قطارهای سلطنتی تنها وسیله‌ای برای جابه‌جایی نبوده‌اند، بلکه نمادی از تجمل‌گرایی و لوکس بودن در تاریخ راه‌آهن ایران به شمار می‌آیند.

 

 بازدید رضا شاه از مراحل ساخت پل سرخ آباد، در شهرستان سوادکوه، بخش مرکزی

این قطارها، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نمادهای تاریخ ریلی ایران، گواهی بر تحولات عظیم اجتماعی و اقتصادی در طول تاریخ کشور هستند. با قدم‌گذاشتن بر ریل‌های قدیمی، می‌توان به داستان‌ها و خاطرات فراوانی از دوره‌های مختلف تاریخ راه‌آهن ایران دست‌یافت. طراحی خاص و باشکوه این قطارها، بازتاب‌دهنده اهمیت و عظمت صنعت ریلی ایران در دوره‌های گذشته است و همچنان به‌عنوان گواهی از رشد و تحول این صنعت در تاریخ کشور باقی‌مانده‌اند.

 

 

 دلایل استفاده از قطارهای سلطنتی

خانواده‌های سلطنتی به دلایل مختلفی قطار اختصاصی خود را دارند. این قطارها به اعضای ارشد خانواده سلطنتی و کارکنان مرتبط اجازه می‌دهد تا در سراسر کشور سفر کنند. اگرچه خانواده سلطنتی برای انتقال مهمانان و همراهان دارای اتومبیل‌های لوکس امن و راحت و اقامتگاه‌های اختصاصی برای سفر با ماشین هستند، اما استفاده از قطار تجربه متفاوتی را ارائه می‌دهد. همچنین این قطارها دارای امکانات ویژه‌ای برای برقراری جلسات مختلف در طول مسیر است که در سایر قطارها این امکان وجود ندارد.

 

 

قطارهای سلطنتی ایران

 قطارهای سلطنتی ایران در موزه مخصوص راه‌آهن تهران در محوطه راه‌آهن تهران نگهداری می‌گردد. این قطارها به دلیل اهمیت تاریخی و اقتصادی که دارند تحت مراقبت کارمندان خدوم راه‌آهن ایران هستند و برای حفظ و نگهداری آنها تلاش بسیار زیادی می‌شود.

 

تعداد قطارهای سلطنتی ایران

۱- قطارهای دوره پهلوی اول: شامل ۴ واگن ساخت کشور سوئد و آلمان (۱۳۱۱ و ۱۳۱۲)

 ۲- قطارهای دوره پهلوی دوم: شامل ۴ واگن ساخت شرکت وگمن آلمان (۱۳۳۸)

 ۳- قطار توربوترن: اولین و سریع‌ترین قطار ایران (۱۳۵۵)

 

چرا تور قطارهای سلطنتی ایران

 - آشنایی با تاریخ راه‌آهن ایران

 - آشنایی با ساختمان راه‌آهن ایران و بخش‌های مختلف آن

 - بازدید از بخش‌های تاریخی و فنی مجموعه راه‌آهن تهران

 - بازدید از بخش سالن تشریفات راه‌آهن ایران

 - بازدید از اتاق کار رضاشاه

 - بازدید از موزه قطارهای سلطنتی

 

 

 

بخش های مختلف راه آهن ایران

تاریخچه راه‌آهن ایران: شاهکاری از صنعت و هنر در ایران

 تاریخچه ساخت راه‌آهن ایران به دوران پهلوی اول باز می‌گردد و به‌عنوان یکی از مهم‌ترین پروژه‌های صنعتی این کشور و ترکیبی ایدئال از صنعت ریلی و هنر مهندسی معماری در آن زمان شناخته می‌شود. راه‌آهن سراسری ایران با طول ۱۳۹۴ کیلومتر که از بندر ترکمن (بندر شاه سابق) در شمال کشور آغاز و تا بندر امام خمینی (بندر شاپور سابق) در جنوب ایران ادامه دارد، دونقطه مهم این کشور را به یکدیگر متصل می‌کند. این مسیر ریلی از طریق دریای خزر در شمال ایران و خلیج‌فارس در جنوب، ارتباطی مهم میان مناطق مختلف کشور برقرار می‌کند.

 این پروژه عظیم به‌عنوان بزرگ‌ترین و گران‌ترین پروژه صنعتی ایران در دوران پهلوی اول و دوم محسوب می‌شود و ساخت آن با چالش‌ها و دشواری‌های فراوانی همراه بود. در مسیر این راه‌آهن، ۲۳۰ تونل مختلف و ۴۱۰۰ پل گوناگون ساخته شد که همگی نمایانگر پیشرفت‌های مهندسی و فناوری در آن دوران است.

 راه‌آهن سراسری ایران به‌عنوان یکی از دستاوردهای مهم کشور، در نشست سوم مرداد ۱۴۰۰ کمیته میراث جهانی یونسکو به‌عنوان بیست و پنجمین میراث‌فرهنگی ملموس و نخستین میراث صنعتی ایران ثبت جهانی شد. این ثبت جهانی نشان‌دهنده اهمیت تاریخی، فرهنگی و صنعتی این پروژه برای ایران و جهان است.

 

 

ساختمان و میدان راه آهن تهران

 ساختمان ایستگاه راه‌آهن تهران یکی از مهم‌ترین و تاریخی‌ترین بناهای شهر تهران است که در میدان راه‌آهن تهران واقع شده است. این میدان که در ابتدای خیابان ولی‌عصر (جاده پهلوی سابق) قرار دارد. میدان راه‌آهن تهران اولین میدان ایران بود که در راستای خیابان پهلوی سابق تأسیس گردید. میدان راه‌آهن تهران در حقیقت نخستین میدان گرد در ایران به شمار می‌رود که در مقایسه با میدان‌های مربع و مستطیل دوره صفویه، این شکل دایره‌ای را به میدان‌ها اضافه کرد.

 میدان راه‌آهن تهران به‌عنوان نقطه شروع، در ابتدای خیابان ولی‌عصر قرار دارد. این خیابان از میدان راه‌آهن شروع می‌شود و تا میدان تجریش در انتهای آن به طول ۱۸ کیلومتر کشیده شده است. خیابان ولی‌عصر، به‌عنوان طولانی‌ترین خیابان خاورمیانه و یکی از ده خیابان طولانی جهان شناخته می‌شود که جاذبه‌ای تاریخی و فرهنگی مختلفی را به تهران افزوده است.

ساختمان ایستگاه راه‌آهن تهران در این میدان، به‌عنوان یکی از مراکز هنری، تاریخی و صنعتی رکن اصلی حمل‌ونقل ریلی شهری و میان‌شهری است. این مجموعه دارای نقش مهمی در جابه‌جایی مسافران و بارها است. دراین مجموعه روزانه ۵۰.۰۰۰ مسافر تردد می‌کند.

 

 

ساختمانهای اطراف میدان راه آهن تهران

 شاید هر روز از کنار میدان راه‌آهن تهران و ساختمان قدیمی راه‌آهن تهران عبور کنیم، اما هرگز درباره این میدان، ساختمان‌های اطراف، و کارکردهای این ساختمان‌ها نشنیده باشیم. اطراف میدان راه‌آهن تهران، چندین ساختمان قدیمی با کارکردهای مختلف قرار گرفته‌اند که هرکدام دارای سابقه تاریخی طولانی و شگفتی‌های معماری خاص خود هستند. این بناها نه‌تنها از لحاظ معماری جذاب و چشم‌نواز هستند، بلکه هرکدام داستان‌هایی طولانی و جالب را در دل خود دارند.

 

مهم ترین ساختمان های اطراف میدان راه آهن

 ۱- ایستگاه راه‌آهن تهران

 ۲- هنرستان راه‌آهن تهران

 ۳- ساختمان U شکل یا مرکز اداری راه‌آهن

 ۴- ساختمان قماش یا قند و شکر در ابتدای خیابان ولیعصر

 

 

ایستگاه راه آهن تهران

ایستگاه راه‌آهن تهران، یک ساختمان ارزشمند تاریخی و هنری است که در قلب تهران واقع شده و نقش مهمی در توسعه حمل‌ونقل ریلی کشور ایفا کرده است. کلنگ افتتاح این ساختمان در سال ۱۳۰۶ زده شد و پس از سال‌ها تلاش، در سال ۱۳۱۴ کار ساخت آن به پایان رسید. در تاریخ 1315/11/30، اولین لوکوموتیو و قطار از این محل حرکت کرد و این ایستگاه تبدیل به یکی از مراکز اصلی حمل‌ونقل ریلی تهران شد. بااین‌حال، افتتاح رسمی ایستگاه راه‌آهن تهران در مهرماه ۱۳۱۷ انجام گرفت.

 در روند ساخت و بهره‌برداری از این ساختمان عظیم، ۴۶ معمار و ۲۶ شرکت در کنار یکدیگر فعالیت داشته‌اند تا این پروژه عظیم به سرانجام برسد. عملیات خاک‌برداری مجموعه توسط یک شرکت ایرانی به نام آقای تهرانی انجام شد، درحالی‌که عملیات ساختمانی به عهده شرکت سوفتیک سوئد بود.

 این ایستگاه با معماری منحصربه‌فرد خود نه‌تنها به‌عنوان یک پروژه حمل‌ونقل مهم شناخته می‌شود؛ بلکه به‌عنوان یکی از آثار تاریخی و هنری برجسته تهران نیز محسوب می‌شود. ایستگاه راه‌آهن تهران تنها ایستگاه مسافربری ایران است که به‌صورت مستقیم به مترو دسترسی دارد.

 ساختمان راه‌آهن تهران در سال ۱۳۷۹ به‌عنوان یک اثر ملی به ثبت رسید و در سال ۱۴۰۰، راه‌آهن شمال به جنوب ایران به همراه ساختمان، در فهرست میراث جهانی ثبت شدند. این مجموعه به‌عنوان یکی از نمونه‌های برجسته میراث صنعتی جهان شناخته شده است. ایران یکی از تنها ۷ کشور دنیا است که دارنده میراث صنعتی جهانی به شمار می‌آید.

 

 امکانات راه‌آهن تهران

دستگاه خودپرداز، مینی مارکت، غرفه‌های مواد غذایی، فروشگاه، نمازخانه، پارکینگ، سرویس‌های بهداشتی، باجه‌های تهیهٔ بلیت از همهٔ شرکت‌های حمل‌ونقل، باجهٔ رزرو هتل، باجهٔ اطلاعات، تلفن‌عمومی، اینترنت

 

 

 

معماران ایستگاه راه آهن تهران

 ایستگاه راه‌آهن تهران که در طول ۹۶ سال گذشته هیچ تغییر خاصی نکرده است و به همان شکل اولیه حفظ و نگهداری شده است، یکی از مهم‌ترین و برجسته‌ترین پروژه‌های حمل‌ونقل در تاریخ معاصر ایران است. این ایستگاه با مساحتی بالغ بر ۳۰.۰۰۰ مترمربع، بخش کوچکی از مجموعه وسیع ۱۷۴ هکتاری(۱.۷۴۰.۰۰۰ مترمربع) راه‌آهن تهران را تشکیل می‌دهد. این ساختمان تاریخی و زیبا شامل امکانات مختلفی همچون یک سالن انتظار وسیع، ۷ سکوی مسافربری، سالن تشریفات، اتاق کار رضاشاه، و مراکز اداری و تعمیرگاهی و دفاتر مختلف ریلی است که همه آنها به خدمات‌رسانی و تسهیل جابه‌جایی مسافران کمک می‌کنند.

 معمار اصلی ایستگاه راه‌آهن تهران، ولادیسلاو ولادیسلاوویچ گارادیتسکیی، یک معمار اوکراینی بود که طراحی و ساخت این مجموعه را به عهده داشت. او با سبک معماری خاص خود، ایستگاهی با طراحی زیبا و عملکردی کارآمد را به تهران هدیه داد. متأسفانه، ولادیسلاو گارادیتسکیی در سال ۱۹۳۰ در تهران فوت کرد و در گورستان ارامنه تهران به خاک سپرده شد. اگرچه او معمار اصلی پروژه بود، اما آقای کریم طاهرزاده بهزاد نیز در تمام مراحل کاری نظارت دقیقی بر عملیات طراحی و ساخت این ایستگاه داشت و نقش مهمی در تکمیل آن ایفا کرد.

 ایستگاه راه‌آهن تهران همچنان یکی از نمادهای معماری و تاریخ حمل‌ونقل ریلی در ایران به شمار می‌آید.

 

 

ساختمان قماش: نمادی از تاریخ و معماری تهران

ساختمان قماش، یکی از معروف‌ترین و نوستالژیک‌ترین بناهای متعلق به شرکت راه‌آهن تهران، در ضلع شمالی میدان راه‌آهن، وابتدای خیابان ولی‌عصر، واقع شده است. این ساختمان سفید رنگ و بلند، با شیشه‌های سفید که به زیبایی به نمایش گذاشته شده‌ است، یکی از آثار برجسته معمار فرانسوی مارسل دوبرل است. این بنا، که یکی از بناهای دوره پهلوی اول محسوب می‌شود، در آن زمان با معماری مدرن خود به یکی از نمادهای شهر تهران تبدیل شد.

ساختمان قماش که در ابتدا به عنوان انبار پارچه برای شرکت قماش استفاده می‌شد، به تدریج به اسامی مختلفی مانند ساختمان قند و شکر و ساختمان چای نیز شهرت یافت. این تغییرات اسمی یادآور تحولات مختلف در کاربری این بنا هستند. در گذشته، ریل‌های واگن‌های حمل قند و شکراز این ساختمان به راه‌آهن تهران عبور می‌کردند، تا به سایر شهرها منتقل شوند. اما اکنون، به دلیل حفاری‌های مترو، این ریل‌ها بلااستفاده مانده‌اند، ولی همچنان خاطرات و تاریخ گذشته را زنده می‌کنند.

این ساختمان، که به مدت بیش از سه دهه متروک مانده است، هنوز در اختیار شرکت راه‌آهن تهران قرار دارد و با تاریخ طولانی خود، یادآور بسیاری از خاطرات تاریخی برای مردم تهران است. این اثر معماری با طراحی خاص خود، همچنان در دل تهران جایگاهی ویژه دارد و به عنوان یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی و فرهنگی در این منطقه شناخته می‌شود.

 

 

سالن تشریفات راه آهن تهران

ساختمان و سالن تشریفات راه آهن تهران که در سال 1317 افتتاح شد، به عنوان یک نماد از شکوه و عظمت زمان خود، طراحی و اجرا گردید. این ساختمان برای رعایت احترام و حفظ شئونات نظامی و درباری افراد ساخته شده بود، چرا که تا سال 1340 استفاده از هواپیما برای سفرهای دولتی مرسوم نبود و مقامات و درباریان بیشتر از راه آهن برای تردد استفاده می‌کردند.

سالن تشریفات این ایستگاه به سبک کاخ های سعدآباد و مرمر تهران طراحی شده و توسط شرکت فیلیپس هولمانز آلمان ساخته شده است. این سالن مجلل از جنس سنگ‌های کاخ سعد آباد و مرمر تهران، به صورت اسکوپ و یا خشکه چینی اجرا شده است. این طراحی خاص باعث شده تا فضای داخلی سالن کاملاً آکوستیک و مناسب برای برگزاری مراسم‌های رسمی و مهم باشد.

تمامی قسمت‌های سالن تشریفات با دیوارکوب‌ها و لوسترهای مختلف تزئین شده است که زیبایی و شکوه سالن را دوچندان کرده است. یکی از شاخص‌ترین ویژگی‌های این سالن، دو عدد لوستر بزرگ سقفی آن است که به عنوان هدیه از سوی وینستون چرچیل، نخست‌وزیر انگلستان، به راه آهن ایران اهدا شده‌اند.

 

درب برنزی محل تردد خانواده سلطنتی برای ورود به سکوی قطار و سوارشدن

سالن تشریفات در ضلع شرقی ایستگاه راه آهن تهران ساخته شده و دارای راه‌های مختلف برای ورود و خروج به سکوهای قطار است. دو درب چوبی بزرگ از چوب گردو برای ورود به سالن و خروج خانواده سلطنتی به سکوهای قطار تعبیه شده است. همچنین، راهروهای ورودی از حیاط نیز برای تردد سایر افسران نگهبانی در نظر گرفته شده است. این جزئیات نشان‌دهنده اهمیت و جایگاه ویژه‌ای است که این ساختمان در دوران خود داشت.

 

 

قدیمی‌ترین لوکوموتیو بخار ایران

قدیمی‌ترین لوکوموتیو بخار ایران که متعلق به ۷۹ سال قبل(۱۹۴۵)است، در واقع یکی از نشانه‌های تاریخی و فنی مهم در سیستم حمل‌ونقل ریلی ایران به شمار می‌رود. این لوکوموتیو بخار با سوخت زغال‌سنگ کار می‌کند و توسط کشور آمریکا طراحی و تولید گردید. این لوکوموتیو بخار متعلق به راه‌آهن دولتی ایران (ر.د.ا)، و یکی از اولین و مهم‌ترین تجهیزات حمل‌ونقل ریلی در آن دوران بود و در سیستم حمل‌ونقل ریلی ایران مورداستفاده قرار می‌گرفت.

 این لوکوموتیو قدیمی، هر محور آن قادر به حمل ۵ تن بار بوده و به طور خاص در شیب‌های بسیار زیاد ایران، وظیفه حمل بارهای مختلف را بر عهده داشت. شیب‌های ایران یکی از شدیدترین شیب‌های دنیا است، به‌طوری‌که حداکثر شیب آن ۲۸ در هزار است که این ویژگی باعث می‌شود تا در جاده‌های ریلی و کوهستانی ایران، حمل‌ونقل بار به چالشی جدی تبدیل گردد.

 این لوکوموتیو با توانایی‌های فنی ویژه خود در آن زمان، به‌عنوان یک ابزار حیاتی برای حمل بارهای سنگین در مناطق کوهستانی و شیب‌دار ایران شناخته می‌شد و نقشی اساسی در توسعه حمل‌ونقل ریلی در کشور ایفا کرده است. این لوکوموتیو زغال‌سنگی قدیمی در فیلم در چشم باد نیز مورداستفاده قرار گرفته است.